殆知阁按
本底本所呈现之梵字(Devanagari),乃是藉由现代大型语言模型(Large Language Model, LLM) 对原始文献中的古汉语音译和罗马字对音进行智能转写复原。由于古籍对音体系复杂,且语言模型之复原依据现代梵语学常规推导,难以完全反映原始写本的语法、词形或异体字。文中之罗马字注音(部分)与梵字主体皆为模型据此推断所得,非原经文自体。此复原仅为数位化与研究便利,不具备权威性。凡涉及精确考证或引用的场合,务请回归原始文献(如写本图像)进行核对。
梵语千字文并序
三藏法师义净撰
序
为欲向西国人。作学语样。仍各注中。梵音下题汉字。其无字者。以音正之。并是当途要字。但学得此则余语皆通。不同旧千字文。若兼悉昙章读梵本。一两年间即堪翻译矣。
梵语千字文
स्वर्गः पृथिवी सूर्यः चन्द्रः छाया आतपः 天 地 日 月 阴 阳
परिपूर्णः देशः दिवा रात्रिः 圆 矩 昼 夜
आलोकः अन्धकारः देवगर्जिति विद्युत् 明 暗 雷 电
वायुः वर्षः तारकः स्रोतः मेघः वितनितः 风 雨 星 流 云 散(去)
याति आयाति गतः गृण्हाति 往 来 去 取
पूर्वः पश्चिमः दक्षिणः उत्तरः उपरि 东 西 南 北 上
अधस्तात् परस्पर प्रतिबद्ध देवपुत्र 下 相 辅 皇(又天子)
मन्त्री दासः दिवीरः महार्घः समर्घः 臣 仆 吏 贵 贱
कुमारः वाल नियत शान्त 童 竖(立) 刊 定
परिवर्तः द्रव्यम् अभिषेकः स्थितः महानगरम् 品 物 策 立 州(大王城)
स्वामी सरस्वती शिक्षा नीतिः 主 辩 教 礼
लेखः स्थापितः उरु सहाङ्गः निगमः 书 置 设 衙 府
पिता माता ज्येष्ठभ्राता कनीयभ्राता 父 母 兄 弟
शोकः अर्थः वृहत्त्वम् प्रसादः भागिनेयः 孝 义 弘 抚 甥
शाला पृथक् परिवेषि ज्येष्ठपितृव्यः 舅 异 隣 伯 叔
एकस्थः मेलः प्रणमति कारी मित्रम् 同 聚 奉 事 友
मोक्षः करुणा प्रियः दरिद्रः अद्रव्यः 朋 矜 爱 贫 𪧘
पर्वतः अङ्गणम् मन्दुरा उच्छ्रपितः 山 庭 蔽 轩
छत्रम् शुचि अटवी चिह्नम् पुष्पम् स्तम्भः 盖 净 野 标 花 柱
मृष्टम् श्वेतम् समाप्तम् सहस्रम् शरत् 美 素 竟 千 秋
कुशले शब्दः संचारः प्रभेदः 嘉 声 传 万
पुराणः पुरुषः स्त्री प्रत्यागमनम् विवाहः 古 男 女 迎 嫁
हक्कारः जीवितम् निमित्तम् आकर्षः 唤 命 招 追
विक्रीण क्रीणाति निष्कल प्रविश गृही 卖 买 出 入 俗
करणीय जवः संव्यवहारः हट्टः 务 驰 交 市
प्रसारः वणिक् विक्री प्रासादिकः 店 商 货 妍
दुर्विर्ण बलवत् दुर्बलः पूर्व प्रसादः 丑 强 羸 先 蒙
स्तोकम् प्रोद्भावनी अद्य प्रतिपूजा 少 赠 今 用
गुरु होवणी एक श्रुतम् शिला शैलः 重 遗 一 闻 砥 砺
पुनः संज्ञा गर्हणम् नीतिः संवरः 再 想 箴 规 保
शरीरम् पर्ध्व दुर्भिक्षम् विगत ईहा 身 节 俭 离 此
अतः कः निष्ठ वरः विरूपः निर्नृतः 而 谁 终 希 恶 灭
सर्वकालम् गुरुश्रद्धा पुण्यम् स्वस्थितः 恒(又一切时) 敦(又重信) 福 绥
पीडा यथा प्रतिशब्दः प्रत्युत्तरः कुशलम् 祸 如 响 应 善
यदि च्छाय अनुप चित्रकर्म नाम 若 影(阴) 随 图 名
मुक्ता कूटः त्वया गुरु विदः प्रज्ञा 璀 积 汝 钦重 叡 哲
यथा गुञ्जा धनित आरा यत्किंचित् 犹 囊 里 锥 咸
महा गौरव शिला गुणः कच्छपः 京 遵 硕(石) 德 龟
सरग उद्घाटयति देवता शास्ता यदि 洛 启 神 师 既
शक्यः तुष्टः रात्रितु मृतः कमत 能 欢 夕 殒 何
प्राप्तः दुःखम् प्रत्युषस् भुक्षा व्याख्यानम् पथ 得 苦 朝 饥 讲 道
शास्त्रम् मञ्जु 论 妙
आस्फोटः द्योतः व्यवहारः अर्थः अक्षरम् 激 扬 理 致 文
आस्थायि उपर तलसि प्रज्ञा 参 叠 席 聪
अतिक्रान्ता दृष्टिः चत्वारः हट्टः मूसारः 过 阅 肆 市 玉
रचना मेर भद्रम् पाषाणः वाह 砌 权 贤 石 渠
अनतिक्रम विचारः प्रत्यक्षम् होति 次 检 验 是
अन्यथा प्रविजय सम मूर्खः ज्ञानम् 非 提 撕 愚 智
काकली पतित प्रव पुष्पम् काव्यम् 纸 落 浮 花 诗
निष्पन्न मर्यादा सुराग कलाम न 成 含 翠 笔 不
अच्छ रोम ऊर्णा पदम् निरुपद्रव 停 毫 句 宁
परिवर्तः अक्षरम् अभिप्रायः संकेतः 易 字 意 存
ऋजु स्पृष्ट माप्रतिषेध अपि 忠 直 弗 尚
मिथ्या प्रोसक केवल प्रविवेक गम्भीर 邪 媚 独 畅 幽(深)
सत्त्व अवनत आकर्ष प्रश्निक 情 偏 抽(追) 雅
चिन्ता खण्ड प्रार्थना जन स्वामिपुत्र 思 片 淑 仁 君(主) 子
मा भाजनम् भाग विज्ञानम् मक्रागुघा 匪 器 寸 伎 勿 嫌
खर्खट दुष्कर संमन्त संमन्त 固 难 周(普) 备
सप्त क्रम निमग्न वाक् दूरम् 七 步(进) 沈 辞 远
त्रीणि संक्षेप दुरवबोधति मेधावी 三 略 玄 英
गुह्य उचित तुल्य श्रद्धा स्थित 秘 铨 冲 信 立
जनमनुष्य अभिप्रेत कष्टम् नातवगी 人 诚 哉 未
स्रवति पतित 沦 坠
कतिवार आयुधशास्त्रम् सेतु शूल योध 兵 戎 偃 戟 武
क्षत्रिय अद्भुत द्योत ऋद्धि रथ्य 帝 腾 辉 通 衢
धाव स्थानशाला ग्रन्थ क्षुण्णवर्म 走 驿 结 陌
परिवेष्टे ध्वज नव महानद्य पक्ष 萦 旗 九 大江河 羽鸟
चत्वारः समुद्र दर्शय तेजनाम् ताम्र 四 海 呈 威 铜
गृहवंग छित्त्र प्रपात खङ्ग 梁 截 险 釰
धवलघर प्रयोजन वन्मि भल्ल 阁 要 机 好
अवस्कन्द विधवी विनाश अन्त 谋 宣 败 临
त्व कदाचित् परम जय कञ्ज महा 敌 虑 微 胜 怀 大
भयम् ददामि स्वल्प न परिभव 惧 虽 劣 莫 欺
मत्स्य वितर्क केवल क्रम क्रौञ्च 鱼 丽 只 进(步) 鹤
फल्गनपक्ष युगल उदयति रक्त 翼 双 飞 赤
चिन्ता जाल कवट पीतल उद्भेद 心 罔 诈 黄 泉
अङ्गुष्ठ प्रत्येक आदि प्रथम तुष्ट 指 期 初 首 欣
उत्साह दाय स्थान अनवनत विचिकित्सा 効 赏 职 靡 疑
बाहु ऊरु यत्न दृढ सहाय 肱 股 竭 操 佐
परिचारक देव सोपान प्रेषय प्रेषक 弼 干(天) 基 送 使
भौमदेवता संश्लेष निहत भ्राम्यति 祇 连 伏 旋
चिह्नम् नक्षत्रम् भीरुवार शरणम् 旌 宿(星) 慎 归
शान्त स्कन्ध भुज वक्ष अभ्यन्तर युद्धम् 息(静) 肩 胸 里 战
अर्दला मोट्ट 遂 肥
पानक पिब आहार भक्त शाक लवण 饮 食 饭 菜 盐
शुक्त तीव्रला द्रव मण्ड फल 酢 羹 臛 饼 菓
मोदय लटुका गुड इक्षु आस्वाद 喜 团 糖 蔗 噉
चर्व सार्द्रेकर तुम्बुरु मरिच रात्र 嚼 姜 椒 胡椒 芥
सर्षप पिण्डल पच पक्क अनुमान 白芥 芋 煮 熟 斟
वितोल गौरव अपेक्षा धर 酌 恭(谨) 敬 持
दीयताम् फल पात्रम् एकान्त 与 盘盂 钵 屏
फेड स्वस्तिकास वेश अखिल खट्ट 却 踞 坐 小 床
ग्रन्थि बन्ध वस्त्र कोण भुङ्क्ते समाप्त 返 系 衣 角 飡 罢竟
संचार स्थान दन्तकाष्ठ कङ्कण 迁 位(职) 齿 木 梳
धव गाव शकृत् प्रलेप पुंछि 濯 牛 粪 涂 拭
शौच प्रक्षालित अलाचि चण्टु कोष्ठिका 洗 涤 匙 杓 仓
गञ्ज रन्ध्रशाला शाला मण्डप 库 厨 厅
संचय थाव स्थाली हनमिका 储 安 釜 镬
छुरी आयुध दात्रम् घट कुम्भ 刀 (又仗突) 镰 珁(𤬪) 瓮
कुठारी शूर्प रज्जु वरत्रा अतिक्रम 斧 箕 绳 索 违
विलोम राजशासन राजाज्ञा एकैक 拒 勅(王教) 王智 条
राजकुल अधिकरण ग्राह बन्धपरि 官 司 执 缚(系)
पाल शरीर जनीहि मन्द मूल 养 躬(身) 知 患 本
सहाय शान्ति एकाकीमुक्त वन एकाग्र 遂 静息 栖 林 专(又一)
चर्या स्वभूमि प्रभूत एकचिन्ततनु 崇(又行) 社 多 志心
शीघ्र संप्रेष एत सीवन 急 遣 斯 封
लग्न 着
वसन्त हल वावि ववः आखेट क्षेत्र 春 耕 种 植 畎 亩
समाप कृषि उद्घाट पुष्करिणी 营 农 决(开) 池
अवतार हल मथि दान श्रमत्व 降 泽犁 捞 施 功
सालय कतिवार सूर्योदय शयति 嬾 夫 晨 寐(卧)
उद्युक्त सत्पुरुष रात्री उदित 勤 仕 霄(夜) 兴(起)
मस्तारक चर्मलता लकुट शकट 鞭 皮 杖 车
युग खर भार अश्व यान फल 轝 驴 驮 马 乘 排
शक्ति धनुस् काण्ड शत्रु अडलोम 槊 弓 箭 逆 顺
भाग पतित धान्य तिल सस्य गोधूम 分(寸) 崩 稻(又种子) 麻 豆 麦
कर भर वर्ष मार्गय शलक 课 役 年(雨) 征 筹
माप दश आपक गणन गणना 量 斛 数 计
गणित आपक प्रस्थ पट्ट भङ्ग 算 斗 升 绢 布
हस्त वितस्ति भृतक अर्ध आश्रय 肘 度 雇 价 依
प्रत्यय पट्ट सूत्र पिटक 凭 丝 缕 箱
पिड सूची सूत्र कघ सीव वीथी 筐 针 𫄧 裁 缝 街
गीत बीधिरच्छ नाद रुष्ट हसित 吟 卷 吼 嗔 㗛
माङ्गल्य अमाङ्गल्य छिन्द शिखर नव 吉 凶 绝 岭 新
अङ्कुर आकाश वर्ण पीडा कुञ्ज 芝 碧空 色 危 峦
पुराण केसर कुसुम्भ वर्ण उद्घाट 旧 蘃(须) 红 解开
वधन पथ्य आकर्ष भग्न सामान्य 带 宜 攀 折 共
आसभ क्षेत्र घर पिता महा 鄙 田 家 翁
देय आराम ऋषि वृक्ष मृग उद्यान 给 园 仙 树 鹿 苑
राज कोट कुटि गृह टाङ्ग 王 城 薜 舍 梨
विषय कल्प अनुमान चलनी साधन 国 劫 比 罗 营
परिवर्त अवलोक प्रीति अन्य 回转(又易) 顾 恋 别
अपकार आकाङ्क्षा प्रसाद जात कुक्कुट 报 望 恩 生 鸡
शिखर अन्तर्वन अस्थि नाग छिद्र 峰 隐 骨 龙 穴
अदृश्य संस्थान ध्यान नदी पानीयं 潜 形 禅 河 水
गम्भीर शील गिरि मूर्धशैल 𤀹 戒 𪩘 岩
स्वच्छ कुब्ज करुणा रज सीमा यथा 清 俯 悲 尘 界 犹
मर्यादा निवारय इच्छति मैत्री पताका 准式 遮 听 慈 幡
सदा कम्प प्रज्ञामति उल्का दीर्घ 永 振 慧 炬 长
प्रभा अदलग्न सीमसंवि षट् गति 荧(光) 扶 关 六 趣
उद्घाट धिपित दश अन्धकार 开 围 十 冥
अपनय भेद शीतज्वर विष 祛 除却 虐 毒
हस्त नक्षत्र क्षान्ति कृष्ण शप आश्चर्य 轸 宿星 忍 黔(黑) 灵
व्यूह ईर्यापथ प्रतिमा गन्धकुटीमण्डप 严 仪 像 殿
लिख योधति श्रेष्ठ सूत्र बुद्ध 写 勘 尊 经 佛陀
धर्म स्थान संघ अनुस्मरण 法 处 僧 念
आपत्ति लघुक प्रार्थ तत्काल प्रक्रम 罪 轻 幸 当 循
व्यवस्था शकटपथ नियत फुल्ल निर्वाण 轨辙 车道 毕 至 涅盘
नगर काषाय चीवर करक 坰城 袈裟 衣 瓶
पात्र शयन आसन वस्त्र परिधान 钵 卧 具 衣 裳
घन रात्रोफन भरण तपन 厚 被 盛 柜
एकपुटक शाट प्रसेव गोपत्री प्राणक 单 裙 帒 藏 虫
मूषक त्रस्त च धावन शोषण 鼠 恐 啮 浣 晒
प्रसार विकस वर्णकम्वल पृङ्ग 舒 张 氍毹 绫
चित्र सूचिकर्म तूल प्रणीत प्रणाल 锦 绣 褥 芬芳 簷
गृह वन्य सिञ्च मन्द क्षेमण 宇 萧 洒 缓 掉
सुवर्ण शव्य अस्ति लज्जा गल्विलिका 铿 锵 有 耻 艾
दुर्गन्ध नास्ति जुगुप्सा कस्तूरी धूम 臭 无 嫌 麝 香
स्तोत्र स्तवाद गाय तूर्य विमल 赞 咏 歌 管 愽
द्यूत सुरा काञ्जि ब्रह्म स्वर स्फोटिका 奕 酒 酱 梵 音 弹
जिह्वा विस्मर प्रणिधान एतत् लाभ 舌 忘 愿 兹 利
प्रस्वेद सर्व सीमा तव अङ्ग अष्ट 闰(污) 惣(又一切) 疆 且 题 八
शत अन्य समान निपुण प्रत्यवेक्ष 百 余 皆 审 详
शीघ्र कार्य अभ्यास अद्भुत व्याख्यान 早 湏 习 奇 说
आदि वर्तते प्रतिपन्न पर 始 可 向 他
देश क्षणिक शरीरप्रकाश शिक्षा 乡 聊 申 学
भाषा आदर्श ईक्षा इच्छा शय लेख 语 样 岂 欲 耽 文
लेखः 章(已上重字二百言矣)
आदि हेतु कर्मविपाक प्रत्युवाच 初 因 业 报
आश्रित प्रतिबिम्ब मातृ गर्भ अविद्या 托 形 母 胎 无明
विद्या बीज पुत्र क्रिया कारक 〔明〕 种 子 造 作
मूल वदि विज्ञान समूह हेतु 根 栽 识 聚 因
उत्तिष्ठति नाम लक्षण आश्रित्य षड् 起 名 相 依 六
आयतन भवति कघ स्पर्श अङ्ग पुनरपि 处 既 剖 触 支 复
फेड वेदना इष्ट तृष्णा विषय 推 受 爱 贪 境
गृहीत अस्ति एतद् उद्घाट दृष्ट 取 有 斯 开 见
जात व्यक्त तुष्ट वृद्ध मृत निवर्त [A1]生 [A2]虽 [A3]喜 [A4]老 [A5]死 [A6]还
रुदन उद्वेग करुणा पूर्व अनादि [A7]哀 [A8]忧 [A9]悲 [A10]始
गत दुःख क्लेश अन्त आगत 去 苦 恼 终 来
यथा चक्र घटक स्य परिवर्त 如 轮 环 之 转
यदि काण्ड स्य शीघ्र कुशल वास 若 箭 之 催 善 居
देव उद्यान विरूप स्थान उष्ण क्षर 天 苑 恶 处 煻煨
विद्या अवश्यम् श्रद्धा बहुदक 明 可 信 浩浩
क्षेम तर्क चत्वार जाति पुनः 宁 猜 四 生 频
पतति तटक षद्योनि कति आवर्त 落 泊 趣 几 徘
निवर्त स्वसुख वचन प्रकाश ज्ञान 徊 眷 言 明 智
वान्तवस्त्र व्यक्त घटित कष्ट 者斯事 可 伤 哉
शिर अक्षि कर्ण नस ओष्ठ अस्य 头 目 耳 鼻 唇 口
दंष्ट्रा मल ललाट ग्रीवा रोमा वाल 牙 咽 额 项 毛 发
जिह्वा मेद क्रोड लम्बित तालु 舌 卷 胸 悬 喉
भिन्न स्कन्ध नख बाहु सन्धि परस्पर 缺 肩 甲 臂 腕 相
लग्न स्नायु शिरा व्रण पाम 连 筋 脉 疮 疥
अङ्गुली पर्व सहिन स्तन घर कटि 指 节 纤 骈乳(又嬭房) 腰
पार्श्व वृक्क अङ्कुश आकर्ष नाभि 肋 肾 勾 牵 脐
पृष्ठ द्रौ पार्श्व अतु पेट एक पार्श्व पीठ 面 脇 膓 肚 一 边
गूथ मूत्र भरित स्थित कटिपार्श्व 屎 尿 充塞 𣎑 胯
तिर विसन चर्म मांस अस्थि 㿲 偏 皮 肉 骨
मज्जा पाक रुधिर समन्त प्रत्यय 髓 脓(又熟) 疮血 周 缘
कुरु जङ्घ जानु मण्ड गुल्फ चक्र 䏶腿 𨄔 膝 胫 腂 脶
पिष हस्त पाद निस्वेदन प्रसुप्तिक 研 手 足 顽 痺
सर्वकाल वहति श्लेष्म लाला अहोकष्ट 恒 流 唾 涎 呜呼
दुर्गन्ध पुरीष शरीरम् अपूर्व 臭 秽 体 奇哉
मनुष्य सम प्रीति प्रार्थना जानाति 人 并 怜 请 知
जात अस्ति अपराध मा तर्हि 生 有 过 莫 向
मृत राजा अग्रतः 死 王 前
चीनाक्षरसहस्रमाला आर्यभाषावृत्तिसमाप्ता 唐 字 千 鬘 圣 语 竟
〔识语〕
कृतिराचार्यबहुश्रुतत्रिपिटक〔क〕 भदन्तप 作 阿闍梨多 闻 三藏 法师 胜
रमार्थादेवस्य यदत्रपुण्यं तद्भवतु मातापि 义天 之 福 生 母 父
त्राचार्योपाध्यायपूर्वंगम सर्वसत्वानुत्तरा स 师 和上 先行 一切 有情 无上
म्यक्संबोधये वीर्यदेवेन लिखितं सत्वहितेय 正等正觉 精进天 写 有情利益
यदत्रकुशलं जातं तद्मेह्यादग्रबोधये 凡此所生一切善,回向无上大菩提
〔梵唐消息〕
आकाशदेव पृथिवी आदित्य चन्द्र 天 地 日 月
नक्षत्र वात वृष्टि हिम अभ्र निर्मल 星 風 雨 雪 陰 晴
शीत उष्ण पर्वत वृक्ष काष्ठ 寒 熱 山 樹 木
पत्र पुष्प पाणाषा पांसुमृत्तिका नदी 葉 花 石 土 河
समुद्र उदक सिकता उत्म 海 水 沙 上
अधतर(?) महा अल्प बालकान्यस भल्ला 下 大 小 好
बिरूम स्मष्ट सम्यकीदृच्छ(?) पर्श्व 惡 平 正 側 偏
अघ्रीसादिका रूपवांस्ओभण शरण 醜 端正 屋
गृह द्वार गवाक्ष कत्पर(?) 宅 門 牕 瓦
घास पक्कैट काण्ड स्तम्भ कूपकष 草 磚 椽 柱 井
कन्दभङ्ग्भी तष्ट कलाची कङ्ग्भी यङ्ग 竈 廚 椀 匙 箸 竹
नर कलश कुम्भ कुण्डल शकटरथ 葦 瓶 瓮 盆 車
पशु अश्व हय खर उष्ट्रककरभ 牛 羊 馬 驢 馳
श्चान पाजी सैण मक्षिण मृग 狗 鷹 雞 鳥 獸
भूत यक्ष गज पादात उत्क्षिप्तनेहि 鬼 神 寫 與 擎 運
तानय(?) मारय जीवन्त क्षिघ्र 打 殺 活 急
शनैशिथिल टीप कलाप बन्ध शिर 緩 緊 束 溥 頭
बारकेश भ्रू चक्षु नास कर्ण 髮 眉 眼 鼻 耳
सास्यु गण्ड ओष्ठ जिह्वा दंष्ट्र दन्त 口 頰 唇 舌 耳 齒
मुख ग्रीवा वक्षु हस्त पद पृष्टि 面 項 胸 手 腳 脊
कुक्षि हृदय मन दास दासी‧ 肚 心 意 奴 婢
कत्वावार सुवर्ण रुम्य पण पट्ट उष्प्री 兵 金 銀 錢 絹 布
चित्र मुसार रत्न स्वस्थ पृच्छ पितृ 錦 玉 寶 安隱 問訊 父
माता ज्येष्ठभ्राता कन्यसभाता ज्येष्ठभगिनी 母 兄 弟 姊
कन्यसभगिनी मधुर तिक्त 妹 甜 苦
आंवे तङ्ग त्रपुस गुयार वराह 酢 梨 黃苽 苽 猪
शय मषि कलाम लिख गणना एक 紙 墨 筆 書 算 一
द्वय त्रय चतु पञ्च षष्टि सप्त 二 三 四 五 六 七
अष्ट नव दश बिश त्रिंश 八 九 十 廿 卅
चत्वारिंश पञ्चाश षष्टि सप्तति अशीति 四十 五十 六十 七十 八十
नवति शत सहस्र नयुत लक्ष 九十 百 千 萬 [A11]億
कोटि धनिवाम् कुलीन नीच दरिद्र [A12]兆(十億為兆) 富 貴 賤 貧
बहु स्तोक दीर्घ ह्रस्व सूड पुत्र 多 少 長 短 兒 子
दुहितृ भार्या पत्नी राज परणायक 女 妻 妾 王 臣
टक्कुर पृङ्गु अटकणि इंधन अङ्गार 宮 米 面 柴 炭
भस्म अग्नि तैल घृत माक्षीक 灰 火 油 酥 蜜
शुण्ठ नारङ्ग गीत नृत्य भेरी वंश 姜 橘 歌 舞 鼓 笛
वीणा सुघोषक पाण्डिन्य आयास दुःख 箜篌 笙 學問 辛 苦
दूर समीप दौर्मनस्य करुण 遠 近 憂 悲
रुदन हस वचन अभिगमन 哭 㗛 語 迎
अवव्रजन वन्दन नमस्कार आक्रोश 送 拜 跪 罵
परिभाषण द्वेष रोष अहम् त्वन्तु 辱 嗔 喜 我 儞
स्वच्छ कल्नर्ष गम्भीर लब्ध प्राप्त 清 濁 深 淺 滿
विनग मात्सर्य लोभ व्यापात अभिद्या 失 慳 貪 嫉 姤
भिक्षा याच प्रेक्ष गवेष भय छभित 乞 索 求 覓 恐 怖
मार्ग कुशल स्वर शल शब्द 道 善 音 聲 聲
ज्ञातम् नजनित दृष्ट नपश्यमि परिजाही 知 不知 見 不見 識
नविज्ञात श्रुत नश्रुत विबोध 不識 聞 不聞 覺
नविबुद्धे मध्य मांस मण्ड शाक न覺 酒 肉 餅 菜
इष्ट अप्रिय तिन्द पुत्र पौत्र आहूय 愛 憎 嫌 子 孫 喚
प्रहुण स्वामी मर्याद अर्थ श्रद्धा 客 主 禮 義 信
शान्त निपन्त्र प्रकाश अन्धकार कटि 困 請 明 暗 腰
जानु चङ्क्रम तिष्ठ शायित खट्ट 膝 行 住 臥 床
तरसी नवद वितान खनष पूल 席 氈 毾 靴 鞋
मत्स्यमीन पक्व क्षुधा भृत मत्तक्षीव 魚 熟 飢 飽 醉
निषीद उत्तिष्ठ धाव मेघ श्वेत 坐 起 走 雲 白
कृष्ण नील लोहित जम्बुरा पलाश 黑 青 赤 紫 綠
ऊर्ध्व अध सूल्ली चीन रश्मि कुट्ट्य 上 下 胡 漢 光 牆
पर्यण पाप अपराध पुण्य गुण 院 罪 過 福 德
उत्तमजय हीन दृढ सार सूत्र 勝 劣 堅 固 經
विनय पृथग्जन आर्य एवम् नैव 律 凡 聖 是 非
प्रणिधि आगच्छ गच्छ वर्तासुख 願 來 去 消息
सुतोश वैर पूर्ण 歡樂 恨 滿
梵语千字文后序
为欲向西天者所申梵汉语样有三。一曰义净撰梵语千字文。或名梵唐千字文。又称唐字千鬘圣语。二曰梵唐消息。古写本及寂明刊本不见此名。至敬光刊本初见之。三曰全真撰唐梵文字。又名唐梵两国言音文字。而至三书之内容所同似甚多矣。义净之主文八百语全与全真之主文相同(第一二两本注曰已上重字二百言也是或四言二百句之意欤)至其后文。初因业报乃至明明可信凡二十二句。两文略相似。其余皆别文也。其梵唐消息者。唯集类语三百而成。除胡汉箜篌等数语。余悉含于千字文矣。而其意义多不连续。宜名梵汉单语篇也。义净千字文者。四字成句。每至第二十一句。必挟五言四句。而后改韵。三井敬光曾作译注。斥寂明所言文字出没布置错乱之语。详叙本文押韵十变之文意。而尚疑义净撰名。却谓依全真唐梵文字而制之。托名义净者也。是实不思之甚也。按斯千字文之为义净撰也。无所可疑。千字文后序曰。阿阇梨多闻三藏胜义天[Paramārtha-deva]之所作而精进天之所写也。玄奘之梵名为解脱天[Moksa-deva]或为大乘天[Mahāyāna-deva]胜义天者盖义净之梵名也。千字文之内容亦证之者多多。如山庭蔽轩盖。净野标华柱(第一韵)之句。非见阿育王所建标柱者则不能言。如文参叠席。聪过阅肆(第三韵)之句。论坛制胜者之叠堕负者之席。事见南海传。玉砌石渠(第三韵)之盛。亦系其所记。踞坐小床。返系衣角之礼。齿木梳濯。牛粪涂拭(第五韵)之俗。亦其所传也。给园(给孤独园)仙树(仙人住处)鹿苑王城。薜舍利国。劫比罗营(第七韵)。则佛迹之所在。谓回顾恋别报望恩生(第七韵)者。非义净三藏而谁。禅河水濬(尼莲禅师)戒𪩘岩清(毘柯罗摩尸罗寺)严仪像殿。写勘尊经(第七韵)者。非西天取经之人而何能及之。赞咏歌管。梵音弹舌(第八韵)亦南海传之所示也。依之观之则斯书之为义净撰岂可疑乎。全真之梵唐文字者。依义净千字文而制之。于其后文列密教传法之语句。瑜伽教辈之语样宜如此也。故思义净千字文先存。全真梵唐文字次成。其梵唐消息者。或义净撰前之单语篇欤。记以竢后考。
第一 梵语千字文(传慈觉大师请来)东洋文库所藏
梵本横书唯有汉译而无音译。盖元石山寺藏。
第二 梵语千字文 享保十二年 瑜伽乘沙门寂明刊
第三 梵语千字文(附译注)安永二年 沙弥敬光刊
以上两刊本跋曰。
件书以元庆八年正月二十三日始经四日写惟海上人之本讫焉三井寺唐院比丘良勇记
今此第二三两刊本俱揭音译。第三者第二之再刊而唯加译注而已。第一写本唯有义译而无音译。是恐后代学者之所加也。其梵音之的示。虽非无错乱。而极细密。或净严律师以后之添注也。今新古两本并出。不敢加勘订。为使读者窥其全豹也。
昭和三年十一月 雕藏都鉴识